Ηφαιστίων κι Αλέξανδρος (23) - Εκβάτανα

Φθινόπωρο του 324πΧ (μερικοί μάλιστα προσδιορίζουν τις πρώτες μέρες του Νοεμβρίου) ο Αλέξανδρος διοργανώνει αθλητικούς αγώνες στα Εκβάτανα της Περσίας (σημερινό όνομα: Hamadan). Ο Ηφαιστίων αρρωσταίνει και δεν παρίσταται στους αγώνες. Ο Αλέξανδρος αναθέτει στο γιατρό Γλαυκία να τον παρακολουθήσει από κοντά. Φαίνεται να αναρρώνει ο Ηφαιστίων, νιώθει πολύ καλύτερα κι από μια αυστηρή δίαιτα ημερών το ρίχνει τώρα στην οινοποσία. Χειροτερεύει απότομα. Ο Γλαυκίας, βλέποντας την προηγούμενη βελτίωση, είχε χαλαρώσει την προσοχή του. Όταν τον καλούν επειγόντως, είναι αργά πια: ο Ηφαιστίων χαροπαλεύει, πεθαίνει. 

Ο Αλέξανδρος ειδοποιείται. Θα τρέξει. Δεν προλαβαίνει. Άμεσο θύμα του ανείπωτου σπαραγμού του, ο Γλαυκίας. Εκτελείται με μαρτυρικό θάνατο. 

Στο ποίημα ακούμε τις σκέψεις του Αλεξάνδρου, αμέσως πριν τού φέρνουν την τραγική είδηση. Στο τέλος, βλέποντας την απελπισία του γιατρού, καταλαβαίνει τί έχει συμβεί. Ο Γλαυκίας πάλι, αντιλαμβάνεται ότι απάνω του θα ξεσπάσει η φοβερή τιμωρία για την απροσεξία του να αφήνει μόνο του τον Ηφαιστίωνα... 

Εκβάτανα

το κρασί αυτό, από κλήματα Κύπρου,

εξαίσιο μού το παίνεψε ο Ιόλαος!

νάσουνα εδώ, Ηφαιστίωνα, μαζί να το γευτούμε!

- αλλά με αγωγή Γλαυκία κλινήρης ακόμα, αχ, ακόμα…

  

τα αγωνίσματα τελειώνουν, ένα έμεινε στεφάνι

να δοθεί.

ψύχρα εισπνέω, το απόγευμα πεθαίνει,  

κουραστική με μακρείς ίσκιους τέτοια ώρα η γιορτή…

η ταραχή εκεί δεξιά, γιατί;…

ο Γλαυκίας πάλι εδώ ; γύρω του όρθιοι όλοι, μα πώς;…

σαν μια πομπή σκυθρωπών, φοβισμένων αυλικών

να σέρνεται προς τα δω…

οι αθλητές γιατί σταμάτησαν;…

φρουροί, για το Γλαυκία κάντε χώρο,

για το Γλαυκία που οδύρεται και… εκλιπαρεί!

ο Γλαυκίας, θεοί! ο Γλαυκίας

γονυπετής να εκλιπαρεί!…

ο Γλαυκίας

που του εμπιστεύτηκα

τον Ηφαιστίωνα, τον Πάτροκλό μου! 

Επτά μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 323πΧ πεθαίνει ο Αλέξανδρος. Οι ιστορικοί που υποστηρίζουν πως δηλητηριάστηκε, αναφέρουν τον Ιόλαο, τον οινοχώο του. Μερικοί συνδέουν τους δύο θανάτους. Ο Ιόλαος ήταν αδερφός του Κάσσανδρου, ναί, του Κάσσανδρου που μερικά χρόνια αργότερα θα σκοτώσει τη μητέρα, την αδερφή, τη σύζυγο, και το μικρό γιο του Αλεξάνδρου... 

Ηφαιστίων κι Αλέξανδρος (22) - Σούσα

Σούσα, άνοιξη του 324πΧ. Ο Αλέξανδρος έχει γυρίσει από την εκστρατεία της Ινδίας κι ασχολείται με την οργάνωση/διοίκηση του κράτους. Αποφασίζει να παντρέψει κάπου 80 από τους στρατηγούς και σημαντικούς αξιωματούχους του με Περσίδες της αριστοκρατίας. Ο ίδιος, αν και ήδη παντρεμένος με τη Ροξάνη, παίρνει για δεύτερη γυναίκα τη Στάτειρα, τη μεγαλύτερ κόρη του Δαρείου Γ'. Ιστορικές πηγές κάνουν λόγο και για μια τρίτη σύζυγο, την Παρυσάτιδα, επίσης από τον παλαιό βασιλικό οίκο της Περσίας. 

Για το φίλο του Ηφαιστίωνα, που τον είχε ήδη τιμήσει με το αξίωμα του χιλιάρχου (σημερινό αντίστοιχο του "πρωθυπουργού") και ήταν πια δεύτερος στην ιεραρχία του κράτους, προορίζει τη Δρυπετίδα, μικρότερη αδερφή της Στάτειρας. Αλέξανδρος και Ηφαιστίων γίνονται δηλαδή στενοί συγγενείς και η ιστορική παράδοση αναφέρει πως έλπιζαν ότι τα μελλοντικά ξαδέρφια θα ενώνονταν μεταξύ τους και στην επόμενη γενεά ένα από τα κοινά εγγόνια θα κληρονομούσε το θρόνο... Σχέδια μακρόπνοα και, όπως δείχνουν οι ιστορικές εξελίξεις, πολύ εύθραυστα... 

Η μεγαλειώδης τελετή των γάμων στα Σούσα κράτησε πέντε μέρες. Εκτός από τους γάμους των 80 σημαντικών προσώπων, ο Αλέξανδρος "νομιμοποίησε" αρκετές χιλιάδες σχέσεις συμβίωσης των στρατιωτών που είχαν πάρει παλλακίδες κατά τη διάρκεια της εκστρατείας. Όλοι έλαβαν πλούσια δώρα! 

Στο ποίημα, η Δρυπετίδα απευθύνεται στον Ηφαιστίωνα, λίγο προτού αρχίσει η τελετή. Οι στίχοι, νομίζω, τα λένε όλα. 

Σούσα

καλέ μου Ηφαιστίωνα,

απ τη μοιραία την Ισσό η μνήμη δεν αφήνει…

θυμάσαι τη σκηνή:

παιδί αιχμάλωτο την άτυχη γιαγιά μου αναθυμάμαι

εσένα να προσκυνά για Αλέξανδρο

κι ο Αλέξανδρος εσένα, Ηφαιστίωνα,

να ομολογεί ως άλλον Αλέξανδρο…

γλώσσα έμαθα έκτοτε, και ήθη πολλά Ελλήνων.

κι έμαθα πως, και σύζυγός μου, και χιλίαρχος,

και δεύτερος τη τάξει, πάλι στο φίλο σου ανήκεις,

- κατ’ Αριστοτέλη: σε δύο σώματα γενναία μιά ψυχή! –

κόρη Δαρείου, εγώ η Δρυπετίς

πίστη δεν απαιτώ, ούτε νύχτες πολλές, κι αν… κι αν

θεού θέλημα, παιδιά σου χαρίσω, βασιλικής γενεάς θα είναι,

ξαδέρφια των παιδιών του Αλεξάνδρου,

κι όπως ήδη ο βασιλιάς ορίζει:

στο μέλλον γονείς κοινών μας εγγονών,

διάδοχοι !

ακούω τα τύμπανα, το πρώτο σάλπισμα, 

η γαμήλια πομπή σχηματίστηκε, μόνο εσένα περιμένει.

πήγαινε

ακολουθώ. 

Η συνέχεια είναι, ιστορικά, γνωστή. Ο Ηφαιστίων πεθαίνει το φθινόπωρο του ίδιου έτους. Απαρηγόρητη η Δρυπετίδα. Κι ακόμα πιο απαρηγόρητος ο Αλέξανδρος, που εφτά μήνες αργότερα θα ακολουθήσει το φίλο του στον τάφο (Ιούνιος 323πΧ). 

Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου η πρώτη του γυμαίκα, Ροξάνη, βασιλομήτορα πια του μικρού Αλεξάνδρου Δ', δολοφωνεί τις αδερφές Στάτειρα και Δρυπετίδα. Οι περισσότεροι μεγαλοαξιωματούχοι ακυρώνουν τους γάμους τους που είχαν γίνει στα Σούσα. Οι κορυφαίοι διάδοχοι στρατηγοί αγωνίζονται να παντρευτούν γυναίκες του βασιλικού οίκου των Τημενιδών... 

Ηφαιστίων κι Αλέξανδρος (21) - Μαλλοί

Από το επεισόδιο στον Ύφαση και μετά, ο Αλέξανδρος σιγά-σιγά επιστρέφει στα κέντρα της αυτοκρατορίας του. Πορεία επιστροφής. Δίνει μάχες ακόμα, υποτάσσει μικρά ινδικά βασίλεια. Στη χώρα των Μαλλών, στον κάτω ρου του Ινδού ποταμού, τραυματίζεται βαριά από βέλος στο στήθος. Για μέρες πολλές είναι εκτός μάχης. Συνέρχεται. Αναρρώνει. Ο Ηφαιστίων, μαζί με τον Περδίκκα, αναλαμβάνει τη διοίκηση των χερσαίων δυνάμεων. Ο Αλέξανδρος ακολουθεί με πλοία και σχεδίες. Σε λίγο θα φτάσουν στο δέλτα του Ινδού... 

Το ποίημα είναι κάτι σαν υστερόγραφο σε επιστολή που στέλνει ο Ευμένης, ο γραμματέας του Αλεξάνδρου, προς την Ολυμπιάδα. Από τις ιστορικές πηγές γνωρίζουμε πως, πράγματι, ο Ηφαιστίων έτυχε να αλληλογραφεί απευθεία με τη μητέρα του φίλου του... 

Μαλλοί

οι Μαλλοί, Βασίλισσα, βέλος των Μαλλών παρά δάκτυλο

στην αθανασία να οδηγήσει το γιο σου και φίλο μου λατρευτό!

ο Ευμένης με διαταγή του βασιλιά σού περιγράφει

τη μάχη, το χτύπημα, την κατάληξη, την οδυνηρή αφαίρεση του βέλους,

κι ότι απύρετος πια και ήρεμος ο Αλέξανδρος αναπαύεται, συνέρχεται.

πάντα δίπλα του εγώ.

μεθαύριο όμως στην πορεία σε δυό θα χωριστεί και πάλι ο στρατός

και προπορεύομαι στην όχθη του Ινδού,

ενώ με πλοίο ο Αλέξανδρος ακολουθεί,

και θα αναρρώσει πλήρως…

ουλή επί ουλών η εκστρατεία θα τον γιάνει.

χαίρε, Βασίλισσα, του Δία γίνε ευχέτιδα

για γιο και στράτευμα πιστό!

Ηφαιστίων κι Αλέξανδρος (20) - Ύφασης

... και στο πέμπτο ποτάμι της Πενταποταμίας, στον Ύφαση (σημερινό Beas), οι στρατιώτες αρνήθηκαν να προχωρήσουν! Ο Αλέξανδρος επέμενε, επιχειρηματολογούσε, ίσως και να παρακάλεσε. Οι στρατιώτες σταθερά αρνήθηκαν. Ο Ύφασης θα γινόταν το ανατολικότερο όριο μιας κατακτητικής πορείας... 
Θυμωμένος, ο Αλέξανδρος κλείστηκε τρεις μέρες στη σκηνή του. Όταν βγήκε, έδωσε το σύνθημα της επιστροφής. Θα ακολουθούσαν το ρου του Ινδού... 

Στο ποίημα περιγράφεται η στιγμή που ο Ηφαιστίων αποφασίζει να μπει στην σκηνή και να παροτρύνει τον Αλέξανδρο να δώσει τόπο στην οργή. Μπορούμε να φανταστούμε - ξέροντας σε ποιο βαθμό οι δυό φίλοι είχαν ταυτόσημες απόψεις - ότι θα ήταν και για τον Ηφαιστίωνα οδυνηρό να θέσει τέρμα στην εκστρατεία (είχε περάσει η περίοδος των βροχών που ταλαιπώρησε τους στρατιώτες, έβλεπε πως οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές για να συνεχίζουν). Αποκαλυπτικός ο τελευταίος στίχος... 

ΥΦΑΣΗΣ

η σκηνή σου – σκηνή μου - κλειστή.

τρίτη μέρα η στρατιά σε σημειωτόν,

σχεδία ούτε μία σε δέκα στάδια όχθη.

ακίνητοι, με άδεια χέρια με κοιτάζουν όλοι.

η βροχή από εβδομάδες μέτωπο αμελητέο,

ένα ποτάμι πνευμονίες ο Ύφασης, προλέγαμε,

κι όμως νά, με ήλιο κάθε ξημέρωμα...

αντέχουμε, σκέφτομαι.

αλλά…

αλλά δέκα χρόνια ξένη ανατολή

δέκα χρόνια πόρνες

δέκα χρόνια αίμα, τιμητικές κηδείες

δέκα χρόνια πολιορκία στο αύριο

δέκα χρόνια οι κύβοι στην πλειστοβολίνδα…

είναι πολλά, όντως πολλά…

κι όλοι να με κοιτάζουν, δυναμώνει η σιωπή.

Ιθάκες τρισμύριες το βλέμμα τους!

θα μπω. 

θα μπω και θα σου πω:

Αχιλλέα, ως εδώ, ανασύνταξη, (του χρόνου βλέπουμε…) 

Ηφαιστίων κι Αλέξανδρος (19) - Πενταποταμία

Το 326πΧ ο Αλέξανδρος, 30 χρονών πια, εκστρατεύει πέρα από τα ανατολικά όρια της παλαιάς περσικής επικράτειας. Μπαίνει στην κυρίως Ινδία και μετά τη μάχη στον Υδάσπη ποταμό, εξασφαλίζει τον έλεγχο της Πενταποταμίας (του σημερινού Punjab).

15 χρόνια πριν, στη Μίεζα, ο μεγάλος δάσκαλος Αριστοτέλης τού είχε διδάξει ότι η Ασία τελειώνει στο Μεγάλο Ανατολικό Ωκεανό. Προς τα κει θέλει να προχωρήσει ο Αλέξανδρος για να κάνει δική του όλη την Ασία...

Το ποίημα αναφέρεται σ' αυτή τη φάση της εκστρατείας. Με αφορμή μια οικεία στιγμή μεταξύ τους, ο Ηφαιστίων μετρά τις ουλές από τις πληγές στο σώμα του Αλεξάνδρου. Έρωτας, παρελθόν κι οράματα για το μέλλον μπερδεύονται σε λίγους στίχους. Το ότι ο Ηφαιστίων, όπως και στο προηγούμενο ποίημα, ανακαλεί πάλι εικόνες από την εφηβεία στη Μίεζα, σημαίνει ότι η σχέση τους έχει εξελιχτεί, έχει ωριμάσει (μην ξεχνάμε ότι ο Αλέξανδρος είναι ήδη παντρεμένος με τη Ροξάνη...)

ΠΕΝΤΑΠΟΤΑΜΙΑ

 
Πενταποταμία.
και δέκα τα δάχτυλά μου, είκοσι τα φιλιά
στις πέντε ουλές των πληγών σου
γυμνέ μου φίλε, παράτολμε Αλέξανδρε!
 
- η χώρα γόνιμη, λαός πολύς και υπάκουος.
στον Υδάσπη δύσκολη, πολύνεκρη η μάχη
αλλά επικρατήσαμε.-
 
μην αφαιρείσαι!
τα ηλιοβασιλέματα της Μίεζας θυμήσου
όταν άθικτο από πληγές το σώμα σου,
και σώμα μου, η μιά μας ηδονή
όριζε τα όρια εκστρατείας ονειρεμένης.
εν ηδονή θυμήσου
το Δάσκαλο, το στόχο:
 
τον πέρα από την Ασία Μεγάλο Ωκεανό,
και πύλη του η Πενταποταμία.
 

Ηφαιστίων κι Αλέξανδρος (18) - Αλεξάνδρεια Εσχάτη

Η Αλεξάνδρεια Εσχάτη δεν είναι η τελευταία πόλη που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος. Είναι όμως η πιο βορεινή. Οι περισσότεροι ιστορικοί δέχονται ότι ιδρύθηκε στη νότια όχθη του Ιαξάρτη (Syr Daria), εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη Khujand του Τατζικιστάν. 
Ο Ιαξάρτης ποταμός ήταν το βόρειο σύνορο της επικράτειας του Αλεξάνδρου. Πέρα από το ποτάμι ήταν οι Σκύθες. Ο Αλέξανδρος τους είχε νικήσει αλλά δεν προχώρησε στην περιοχή τους. Και οι Σκύθες κρατούσαν στάση επιφυλακτική. 
Η Αλεξάνδρεια Εσχάτη, μας λένε οι ιστορικές πηγές, είχε περίμετρο 6 χιλιόμετρα. Το περιμετρικό τείχος χτίστηκε σε... 20 μόλις μέρες και ήταν πλινθοδομή! Μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι Σκύθες, βλέποντας ότι οι Έλληνες δημιουργούσαν ολόκληρη πόλη, και μάλιστα οχυρή, ακριβώς στα σύνορα, προσπάθησαν να συγκεντρώσουν στρατό για να εμποδίσουν τα έργα, αλλά η εξαιρετική ταχύτητα με την οποία πραγματοποίηθηκε η ανοικοδόμηση, δεν άφησε περιθώριο επέμβασης... 
Η πόλη αυτή, στην οποία ο Αλέξανδρος εκτός από φρουρά είχε εγκαταστήσει παλαίμαχους και τραυματίες, έμεινε ελληνική για 500 χρόνια!... 

Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ο Ηφαιστίων ήταν ειδικός - ή είχε με τα χρόνια αποκτήσει εμπειρία - σε θέματα επιμελητείας. Στο ποίημα, αναφέρει στον Αλέξανδρο πως το τείχος των 6 χιλιομέτρων μπορεί να τελειώσει σε 30 μέρες, μπορεί και πιο γρήγορα αν ο ίδιος ο Αλέξανδρος δίνει το καλό παράδειγμα στα συνεργεία. Προσφωνεί "Αχιλλέα" τον Αλέξανδρο. Δεν ήταν κολακεία - πολλές φορές παρομοιάζαν τη φιλία τους με τη φιλία των αχώριστων ηρώων της Ιλιάδας. Οι τελευταίοιι στίχοι είναι έξοχα ερωτικοί. 

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΕΣΧΑΤΗ

τριάντα στάδια τείχος, Αλέξανδρε,

συν τις πύλες: τριάντα ημερόνυχτα αδιάκοπης ανοικοδόμησης!

δύσκολο, όχι ακατόρθωτο, θα γίνει, Αχιλλέα μου!

κι όταν Αχιλλέας και Πάτροκλος

ζημώσουν σαν τους άλλους μέρα-νύχτα τον πιλό,

για όλους το παράδειγμα,

πιο σύντομος ακόμα ο χρόνος, θα το δεις.

οι Σκύθες μετά τα εγκαίνια ας εμφανιστούν…

αργά για να χτυπήσουν!

φίλε μου,

στη Μίεζα έβηφοι με όραμα, τέτοιο όνειρο:

σ’ αυτή την εσχατιά της γης

να σου φιλώ τον ώμο, να μου ψαύεις τα μαλλιά,

σε ολισθηρό μετάξι να έχουμε τυλιχτεί

ξεχνώντας αριθμούς και σχέδια,

είχαμε ποτέ, μα ποτέ μας φανταστεί ;…

Ηφαιστίων κι Αλέξανδρος (17) - Μαρακάνδα

Το 329 πΧ ο Αλέξανδρος έφτασε στη Μαρακάνδα (τη σημερινή Σαμαρκάνδη), κομβική πόλη στο δρόμο του μεταξιού. 

Το ποίημα έχει τη μορφή επιστολής του Ηφαιστίωνα προς τον Ξενοκράτη, που εκείνη την εποχή ήταν επικεφαλής της Ακαδημείας στην Αθήνα. Ιστορικά, γίνεται αναφορά σε αλληλογραφία του Ξενοκράτη, τόσο με τον Αλέξανδρο, όσο με τον Ηφαιστίωνα. Ελάχιστα γνωρίζουμε για το περιεχόμενο...

Περιγράφεται η χτυπητή αντίθεση των πραγμάτων εκεί στην πολύ μακρινή Βακτρία: πλούτος αλλά κι ένδεια, κρύες νύχτες που γεμίζουν με αθηναϊκά φιλοσοφήματα (έργα πραγματικά των Ισοκράτη, Αριστοτέλη και Ξενοκράτη, που είχαν περιέλθει σε γνώση του Αλεξάνδρου), νέες χώρες όπου εγκαθίστανται ελληνικοί πληθυσμοί. Σε λίγο, στις όχθες του Ιαξάρτη θα ιδρυθεί η Αλεξάνδρεια η Εσχάτη, το βορειότερο σημείο της εκστρατείας. 

ΜΑΡΑΚΑΝΔΑ

στην πλούσια πόλη Μαρακάνδα

είδα, δάσκαλε Ξενοκράτη, τους Μακεδόνες μας

παλαίμαχους και νέους

τα μαχαίρια να γυαλίζουν με πολύτιμο πολύχρωμο μετάξι

τον ιδρώτα τους να σκουπίζουν,

όπως και τα πόδια τους, τη μύτη τους και, γιατί όχι,

με πολύτιμο μετάξι τα δυσώδη

της πρωινής ανάγκης!

επαίτες με περιλαγόνιο μεταξένιο

ένα θέαμα σύνηθες εδώ,

ένας κόσμος στα όρια των Σκυθών η Σογδιανή,

όπου κρύες μονότονες νύχτες εν αγρυπνία σε εξωθούν

να εμβαθύνεις στα περί σχετικότητας πραγμάτων,  

αντί περί πολιτείας, ή περί βασιλείας, ή περί ψυχής…

τα υφάσματα όταν λάβεις, δώρα του Βασιλιά,  

ντύσε απόρους εξωτικά,

και δόξασε, δάσκαλε, σεμνά

τους μαχητές μας, Έλληνες μακρινούς 

ενός νέου κόσμου στην όχθη του Ιαξάρτη!